Pelin Ünker
Türkiye’de yaklaşık 7 milyon kişiyi ilgilendiren minimum fiyat, personelin muhalefet şerhi ve patron ile hükümetin onayıyla açıklandı. Taban fiyat 8 bin 506 TL oldu.
Buna nazaran 2023 yılı için belirlenen taban fiyat birleşik Kamu İş tarafından açıklanan açlık sonunun 151 lira altında kaldı. Türk-İş’in açıkladığı açlık sonunu ise 720 lira geçebildi. Belirlenen sayı sendikaların açıkladığı yoksulluk sonunun da yaklaşık 17 bin lira altında bulunuyor. Sendikaların kasım ayı için açıkladığı açlık ve yoksulluk hududu sayılarının aralık ayında daha da yükselmesi bekleniyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yeni minimum fiyatı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin ve Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) Başkanı Özgür Burak Akkol ile birlikte açıkladı.
Erdoğan, Asgari Fiyat Tespit Komisyonu’nda gerçekleşen görüşmelerde taban fiyat konusunda emekçi ve patronun ortak bir uzlaşı sağlayamadığını tabir etti. ‘Hükümetin sırtında küfe olduğu’ sözlerini kullanan Erdoğan, yıllık ortalama artış oranının yüzde 70’in üzerinde bulunduğunu, belirlenen sayının Türkiye’nin genel ekonomik ve toplumsal görünümüyle uyumlu olduğunu söyledi.
Toplantıda konuşan TİSK Başkanı Akkol ise devlet, emekçi ve patronun bir aile olduğunu, kutuplaşma ve çatışmanın bu aileye yakışmayacağını tabir ederek “Asgari fiyat taban düzeydir. Makul olmak zorundadır” dedi.
Türk-İş masadan kalktı
Türk-İş, resmi taban fiyat talebinin 9 bin lira olduğunu açıklamıştı. Türk-İş Genel Başkanı Ergün Atalay, Komisyon’un üçüncü toplantısından sonra yaptığı açıklamada, “Asgari fiyat teklifimiz 9 bin TL oldu, altındaki sayı olursa masada olmayız” demişti.
Saptanan ölçü, temmuza nazaran yüzde 63,6, ocak ayına nazaran ise yüzde 112’lik bir artırım manasına gelirken, talep edilen minimum fiyat açlık hududunun bin 215 lira üzerinde olsa da yoksulluk hududunun çok altında kalmıştı.
Enflasyonun 24 yılın tepesinde olduğu Türkiye’de taban fiyat toplam çalışanların yüzde 49’unu, özel dalda çalışanların da yüzde 70’ini ilgilendiriyor. Minimum fiyatın, tarifi gereği düşük fiyat alan çalışanlar açısından en alt hududu oluşturması gerekiyor. Lakin çalışanların yarısının minimum fiyat civarı kazandığı Türkiye’de taban fiyatın ortalama fiyat haline geldiği bir yapı kelam konusu.
Asgari fiyata yapılan artırım 2022 Temmuz ayına nazaran yüzde 54,66 oldu.
“Açlık derinleşerek devam edecek”
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu’na nazaran açıklanan sayı satın alma gücündeki gerçek kayıpları bir ölçü telafi edebilir, lakin gelecek devir fiyatlar artmaya devam edeceği için işçilerin açlıkla karşı karşıya kalma süreci derinleşerek devam edecek.
Müftüoğlu, geçen sene Türkiye’nin ekonomik ve toplumsal olarak büyük bir tahribat içinde olduğunu ve işçilerin süratle fakirleşerek açlıkla karşı karşıya geldiklerini belirtiyor ve “Yüzde 54,6 yüksek bir oranmış üzere gözükse bile hatırlayacağınız üzere siyasi iktidar 2023 yılı için vergilerde yine değerleme oranının yüzde 122 artmasını öngörmüştü. Zira hükümet esasen kendisi de aslında gerçek enflasyonun TÜİK’in açıkladığının üzerinde olduğunu biliyor” diyor.
Ocak 2022 için 4 bin 253 lira olarak belirlenen minimum fiyat, temmuz ayında da enflasyon farkıyla net 5 bin 500 TL’ye yükseltilmiş, lakin buna karşın taban fiyat yeniden açlık sonunun altında kalmıştı.
Birleşik Kamu İş’in kasım ayı Açlık-Yoksulluk Araştırması’na nazaran dört kişilik bir ailenin açlık sonu 8 bin 657, yoksulluk hududu ise 25 bin 422 lira düzeyinde bulunuyor. Türk-İş bilgilerine nazaran ise kasım ayında açlık sonu 7 bin 786 TL’ye yükselirken, yoksulluk sonu 25 bin 364 liraya ulaştı. Aralık ayında sayıların daha da yükselmesi bekleniyor.
Özgür Müftüoğlu, “Açıklanan sayı, Türk-İş’in TÜİK dataları üzerinden belirlediği açlık hududunun çok az üzerinde. Ocak ayında gerçek manada aslında bu da ortadan kalkmış olacak. Yani bu da uçmuş gitmiş olacak ve hasebiyle tekrar açlık sonunun altında kalınacak” diye vurguluyor.
“Yoksulun enflasyonu yüzde 130’larda”
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan da Türkiye’de resmi datalara nazaran enflasyonun yüzde 84,39 olsa da besin ve alkolsüz içeceklerde enflasyonun yüzde 102,55 düzeyinde seyrettiğini vurguluyor. Toplumun her bölümünün enflasyonu tıpkı oranlarda hissetmediğini, açlık hududunda yaşayan fiyatlı kesitin besin harcamalarının yüksek olduğunu tabir eden Oyan, “DİSK’in yaptığı araştırmaya nazaran en alttaki yüzde 20’lik gelir dilimindeki kesim için enflasyon yüzde 130’larda. Kendi alacağına yüzde 123’e yakın tekrar değerleme oranı uygulayabilen bir iktidar kelam konusu emekçi fiyatları olunca kıstıkça kısıyor” diye eleştiriyor.
Açıklanan sayının açlık sonu civarında olduğunu tekrarlayan Oyan, “Üstelik kasım ayındaki açlık hududunu veriyor. Daha aralık ayını yaşamadık. Önümüzde de bütün bir yıl var” diye de ekliyor.
“Kur muhafazalı mevduatta küfe yok mu?”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “sırtımızda küfe var” kelamlarını de eleştiren Oyan, “Bu örneği kur muhafazalı mevduat için niçin vermiyorsun” diye soruyor. Kur muhafazalı mevduatla 85 beş milyondan toplanan vergilerden toplumun birkaç yüz bin şahsına dayanılmaz bir kaynak aktarıldığını, servet ve gelir transferi yapıldığını vurgulayan Oyan, “Bunu ne hakla yapıyorsun? Yumurta küfesi nerede kaldı o vakit? Ya da kamu özel iş birlikleri kelam konusu olduğunda döviz bazında garantiler veriyorsun, geçiş garantileri veriyorsun. Bunu hangi küfeyle yapıyorsun, üzere soruları sorar millet” diye konuşuyor.
Komisyonun birinci toplantısında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yaptırdığı asgari ücret anketini taraflarla paylaşmış, ankette personel ya da patron olmayan çeşitli mesleklerdekilerin 2023 yılı taban fiyatı için ortak beklentisinin net 7 bin 845 lira olduğuna yer verilmişti. Patron temsilcileri ise minimum fiyatın enflasyon üzerine refah hissesi koyularak bir artış yapılması gerektiğini savunmuştu.
Belirlenen minimum fiyatın patrona maliyeti 11 bin 750 lira olurken, hükümet tarafından patrona verilecek prim dayanağının ne olacağı ise açıklanmadı. Mevcut durumda patrona personel başına 100 lira prim takviyesi veriliyor.
Oğuz Oyan iş veren ve hükümet ortasında kapalı kapılar arkasında hangi pazarlıkların yapıldığını kamuoyunun bilmediğine dikkat çekiyor. Oyan, patrona yapılan prim dayanağının de İşsizlik Sigortası Fonu’ndan yani yeniden halkın cebinden karşılandığına dikkat çekiyor.
Özgür Müftüoğlu ise “İşveren emekçiyi çalıştırıyor, personel üretim yapıyor, bir paha üretiyor, bunun küçük bir kısmını emekçiye veriyor, geri kalanını kar olarak kendisi alıyor, çalışana verdiği küçük bir kısmı da çalışanın yeniden vergileriyle ödediği genel bütçeden devlet patrona veriyor, patron onu ödüyor. Yani bizim kendi cebimizden çıkan para öbür cebimize giriyor” diye beliertiyor.
Seçim gereci mi olacak?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, düzenlediği toplantıda gelecek yıl enflasyonu yüzde 20’ye indireceklerini sav ederek “beklenmedik tabloda” bir orta artırım yapmaktan da kaçınmayacaklarını söyledi.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı resmi bilgilere nazaran yıllık tüketici enflasyonu (TÜFE), kasımda yüzde 84,39 olarak gerçekleşti. Lakin TÜİK’in resmi enflasyonu olması gerektiğinden düşük hesapladığına dair tartışmalar uzun müddettir devam ediyor. Bağımsız akademisyenlerin oluşturduğu Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran kasım ayında tüketici enflasyonu (E-TÜFE) yüzde 170,70 düzeyinde oldu.
Özgür Müftüoğlu, geçen yıl enflasyon farkı artırımının temmuz ayında yapıldığını belirterek, “Kamu çalışanları ve emeklilere de artırım daima temmuzda yapılır biliyorsunuz. Bu da seçimden sonraya gelecektir. Bunu zannediyorum siyasi iktidar bir seçim söylemi olarak, seçim süreci boyunca göz boyama olarak kullanacak” diyor.
“Milli gelirde emekçinin hisse düşecek”
Öte yandan Türkiye’de işgücünün büyümeden aldığı hisse da gerilemeye devam ediyor. TÜİK bilgilerine nazaran yılın üçüncü çeyreğinde işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Kıymet içerisindeki hissesi yüzde 26,3 oldu. Bu oran geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 29,5’ti.
Müftüoğlu, hükümetin emek maliyetlerini baskı altına alarak karlılığı yükseltmek ve yatırımları bu biçimde Türkiye’ye çekmek üzere bir siyaseti olduğu görüşünde. Müftüoğlu, “Dolayısıyla emeğin ulusal gelir içerisindeki hissesi ve pastadan aldığı hisse giderek azalıyor. Açıklanan yeni minimum fiyat de bunun önümüzdeki devirde de devam edeceğini gösteriyor” sözlerini kullanıyor
Sendikalardan tepki
Komisyonda emekçileri temsil eden Türk-İş, Minimum Fiyat Tespit Komitesi’nin üçüncü toplantısında taban fiyat taleplerinin 9 bin lira olduğunu açıkladı.
Türk-İş Genel Başkanı Ergün Atalay, görüşmeler başlamadan evvel ise kırmızı çizgilerinin 7 bin 785 TL olduğunu söylemişti. Atalay’ın sözleri pazarlık gücünü düşürdüğü gerekçesiyle kamuoyunca eleştirilmiş, Türk-İş Başkanı gelen tepkilerden sonra yaptığı açıklamada bu düzeyin pazarlığa başlama düzeyi olacağını belirtmişti.
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nda bulunmayan Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ise bir ailede iki kişinin çalıştığı varsayımıyla en az yoksulluk hududunun yarısı kadar bir taban fiyat olması gerektiğine dikkat çekerek taban fiyat talebini 13 bin 200 lira olarak açıklamıştı.
Belirlenen taban fiyata sendikalardan tepki geldi. DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu, 8 bin 506 TL olarak belirlenen minimum fiyat sayısı için, “Resmi enflasyon sayısına nazaran belirlenen bir minimum fiyat kabul edilemez” diye konuştu.
Ergün Atalay da taban fiyatın geçim kurallarını karşılamadığını vurgulayarak “Anayasada minimum fiyatın tespitinde ‘çalışanların geçim şartlarının’ göz önünde bulundurulması kararı yer almaktadır. Lakin TÜİK bu mevzuda bir çalışma yapmaktan kaçınmıştır” sözlerini kullandı.
Nasıl belirlenmesi gerek?
Asgari fiyatı, yasa gereği personel, patron ve hükümetten 5’er temsilci olmak üzere 15 bireyden oluşan Taban Fiyat Tespit Komitesi belirliyor. Minimum Fiyat Tespit Kurulu yeni minimum fiyatı belirleme çalışmaları kapsamında 4 defa toplanıyor. Kurulda emekçiyi temsilen yalnızca Türk-İş bulunuyor. Lakin Türk-İş, fiyat konusunda öteki emekçi sendikalarından da görüş alıyor.
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nun üçüncü toplantısı salı günü yapıldı. Kurulun birinci toplantısı 7 Aralık’ta, ikincisi 14 Aralık’ta yapılmıştı. Üçüncü toplantı için ise birinci olarak 21 Aralık tarihi öngörülmüş, bu lakin tarih erkene alınmıştı.
Mevzuata nazaran Taban Fiyat Tespit Komisyonu kararlarının Komisyon Başkanı tarafından kamuoyuna duyurulması gerekiyor. Gelecek yıl için belirlenen taban fiyat ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklandı.
“Hukuken yok hükmünde”
Prof. Dr. Oğuz Oyan, kanunla belirlenmiş bir taban fiyat tespit komitesi olduğunu belirterek “Hukuken bu toplantı yok kararında. Yani bu türlü bir toplantı yapılamaz. Çünkü bu komisyonun başkanı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı. Yani yazılı bu. Cumhurbaşkanı kendini illa komisyon başkanı yapmak istiyorsa yasayı değiştirmesi gerekiyor” sözlerini kullanıyor.
Özgür Müftüoğlu da bu sene toplu kontrat geleneğine, normlarına uygun bir taban fiyat tespit komitesi olmadığına işaret ediyor. Müftüoğlu, “Eskiden şeklen de olsa bir demokrasi varmış üzere gözüküyordu lakin bu sefer Cumhurbaşkanı kendi belirlediği bir sayı olarak söyledi bunu” diyor.