Direktörlüğünü, manzara direktörlüğünü ve yapımcılığını fotoğraf sanatkarı Fettullah Çelik’in üstlendiği “Herkes Toprağa Gömülür, Ben Suya” belgeseli, dün, 18. Memleketler arası Emekçi Sinemaları Şenliği kapsamında Tasarım Atölyesi Kadıköy’de (TAK) yapılan gösterimle izleyici karşısına çıktı.
Çelik’in, İsmi Veysel Eroğlu olarak değiştirilen Ilısu Barajı’nın sular altında bıraktığı köylerden imgeler içeren belgeseli, bölge halkının yaşadığı zarurî göçe, insanların geçim kaynağı olan tarım ve hayvancılığın nasıl sona erdiğine, işsizlik sıkıntısına ve yaşanan tabiat tahribatına tanıklık ediyor.
29. Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde ‘Jüri Özel Ödülü’ne bedel görülen belgesel, tamamı sular altında kalan 60 köy ve mezradan anlar içeriyor. Belgeselin yönetmeni Fettullah Çelik ile, “Sular yükselirken kayıtsız kalamazdım, orada olmadığım günlerde uykularım bölünüyordu” dediği çekim sürecini konuştuk.
Belgesel çekimleriniz yaklaşık dört yıl kadar sürmüş, gidip görmeye karar verdiğiniz anla orada kalıp göstermeye karar verdiğiniz ana uzanan öykünüzü anlatabilir misiniz?
Ben fotoğrafçıyım aslında, belgeselci değilim. Birinci evvel Hasankeyf’e gittim ve o vakit da aklımda belgesel çekimi yapmak üzere bir plan yoktu. Arşiv yapmak istemiştim. Daha sonra dedim ki yalnızca Hasankeyf’le sonlu değil bu tahribat, 30 köy, 49 mezra ve bir ilçenin tamamı sular altında bırakıldı. 70-80 bin insan göç etmek zorunda kaldı. Yüz binlerce canlıya mezar oldu ve insanların tüm bunları konuşmak istediğini fark ettim. Tüm süreci basamak aşama izlemeye karar verdim, en başından sular köyleri büsbütün kaplayana kadar.
‘GÖRMEKLE DUYMAK BİR DEĞİLDİR’
Gösterimin akabinde birkaç izleyici köylerde neler yaşandığını bilmediklerini ve belgeseli izleyince öğrendiklerini söylediler. Bu bilmeyişin nedeni nedir sizce?
Daha evvel misal şeyler duydum belgeseli izlettiğim arkadaşlarımdan da. “Biliyorduk lakin bu kadar olduğunu bilmiyorduk” diyenler oldu. Kürtçede bir kelam vardır, “Görmekle duymak bir değildir” diye. Gidip görmek lazım. Herkes Hasankeyf’e gidiyordu, haliyle civardaki yerleşim yerleri ve orada yaşayan beşerler görülmedi. Sorun şuydu: Biri oradan düğmeye basıyor “Ya Allah, bismillah” diye, o temel atılırken gerideki feryatlar duyulmuyordu. Grup elbiseleri, sivri uçlu ayakkabılarla rant peşinde koşan insanları gördükçe ne kadar tiksindiğimi hatırlıyorum. Ben izliyordum yaşananları, olanları gözlerimle görüyordum. Orada yaşayan insanları o kadar sersemleştirmişlerdi ki… “Yeni konut mi yapayım, eşyalarımı mı taşıyayım, ağaçlarımı mı kurtarayım?” sıkıntısında o kadar sersemleşti ki beşerler. Ben birebir tanıklığını ettim.
Görülmediğini anlamak mı motive etti sizi belgesel için?
Gözümün önünde bir şeyler kayboluyordu. Gazeteciler, fotoğrafçılar gitmiyordu. Arşivi tutulmuyordu. O an dedim ki bunu benim arşivlemem gerekiyor. Bu bir birinci oldu benim için, daha evvel de arşiv çalışması yapmıştım lakin işlerin bu noktaya varacağını hiç bilmiyordum. Evimden çok orası benim evimmiş üzereydi. Otomobilde yatıyordum, ayrılsam bile en fazla bir hafta sonra geri dönüyordum. Çekim yaparken uzak, yakın ve ayrıntı çalışırız çoklukla, bu da benim için öyleydi. Ayrıntıya girdikçe çıkamadım içinden, bırakamadım.
Bu birinci belgeseliniz, çekim yaparken rastgele bir sorun yaşadınız mı? Sorun yaşamak istemediği için konuşamayanlar oldu mu?
Başlarda kimseyle konuşamıyordum, karşımdaki benden çekiniyordu ben de karşımdakinden. Ben neyle karşılaşacağımı bilmiyordum politik yaklaşımlarından emin olamadığım için, onlar da “Konuşursam başım yanar mı?” diye düşünüyorlardı. Birbirimizi tanıyacak kadar uzun vaktimiz de yoktu natürel. Anlatılan birçok şeyi kayıt altına da almadım. Bir muhtar vardı mesela, karakola gidiyor “Buraya bir belgeselci gelmiş röportaj verme” deniyor. Gelip bana “Ama abi ben seni sevdim, röportaj vereceğim” dedi, ben de “Almıyorum” dedim. Zira onun hayatını tehlikeye atamam, esasen varını ağırı kaybetmiş üstüne bir de bunu mu yaşasın…
Fikri takip yapmayı, belgeseli sürdürmeyi düşünüyor musunuz?
Evet devam etmek istiyorum. Bu insanlara ne oldu, nereye gittiler, iş bulabildiler mi, nasıl geçiniyorlar, nasıl hayatlar yaşıyorlar bilmek istiyorum. Sular altında kalan bölgeler için de kapsamlı bir çalışma yapılması gerektiğini düşünüyorum oradaki hayatın nasıl etkilendiğini anlatabilmek ismine. Yerleşim yerlerinin daha evvelki hallerinden başlayıp sular altına gömüldüğü vakte kadar geçen vakti da anlatmamız gerekiyor.